PEDAGOGIKA PRZEŻYĆ -  ERLEBNISPÄDAGOGIK

Warsztaty pracy grupowej wg. pedagogiki przeżyć/Erlebnispädagogik

Cele warsztatów: wzbogacenie metodyki gier i zabaw w przyrodzie; poznanie aktywnych i kreatywnych formy pracy z grupą; poznanie niemieckiej perspektywy pedagogiki; poznanie zasad konstruowania oryginalnych gier i zabaw na każdą okazję; zapoznanie się z metodyką pedagogiki przeżyć.
W programie: poznanie pedagogiki przeżyć/Erlebnispädagogik i wskazówki do własnego projektowania zabaw; doświadczenie różnych aktywnych form pracy grupowej; prezentacja aktywnych form pracy z grupą w pedagogice niemieckiej; dobra zabawa gwarantowana: niezbędna teoria i aktywne uczestnictwo.
Uczestnicy: nauczyciele szkolni i przedszkolni, wychowawcy, wolontariusze, pracownicy domów kultury i świetlic środowiskowych, harcerze, studenci pedagogiki i inne osoby pracujące formalnie lub nieformalnie z grupami dzieci, młodzieży oraz dorosłych.
Koszt: dobrana indywidualnie w zależności od miejsca, ilości uczestników, potrzebnych rekwizytów itd. Warunki uczestnictwa, informacje - Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi.

Uznawany za prekursora pedagogiki przeżycia Kurt Hahn urodził się w roku 1886 w Berlinie, zmarł w roku 1974 w Salem w Badenii. Od 1914 roku do 1919 roku pracował w niemieckim MSZ. W 1920 założył z Maxem von Badenem szkołę z internatem w Salem w Badenii. W marcu 1933 roku został aresztowany przez nazistów, lecz po kilku dniach zwolniony po interwencji angielskiego rządu i rodziny von Baden wyemigrował do Szkocji. Tam w Gordonstoun założył "British Salem School".

U podłoża koncepcji Hahna jest zaobserwowana w młodym pokoleniu lat 20 dwudziestego wieku czterech cech („braków"):

- brak współodczuwania, zainteresowania sobą nawzajem,

- brak poczucia służby, przydatności dla innych,

- brak inicjatywy i spontaniczności,

- brak wzajemnej troskliwości.

Po II wojnie światowej Kurt Hahn pomagał w założeniu fundacji Louisenlund. W latach 50. i 60. wystąpił z projektem utworzenia sieci międzynarodowych szkół ("United World Colleges"). Wraz z księciem Filipem ustanowił nagrodę "Duke of Edinburgh's Award". W roku 1958 opublikował swoje najważniejsze dzieło „Erziehung und Verantwortung" (Wychowanie i odpowiedzialność).

Pedagogika Hahna łączy kreatywność z edukacją szkolną gdzie szkoła miała wykorzystywać zainteresowania i hobby uczniów. Szkoła powinna wykraczać poza program formalny i pamięciowej pojęć, definicji lecz oferować uczniom możliwości zdobywania użytecznych wiadomości i praktycznych umiejętności. Zadaniem wychowawcy jest pomoc wychowankowi w samodzielnym odkryciu i pielęgnacji swojego talentu. Duży nacisk kładziono więc na zajęcia aktywizujące (obozy, wycieczki itp.). Wychowanie dla Hahna to przede wszystkim towarzyszenie dziecku i wszechstronne wspieranie jego rozwoju.

*****************************************************************************************

PEDAGOGIKA PRZEŻYĆ PRAKTYCZNIE. O INNEJ METODZIE PRACY GRUPOWEJ. Rafał Ryszka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2016, ss.180

Książka Rafała Ryszki pt.: Pedagogika przeżyć praktycznie jest unikalną na polskim rynku literatury pedagogicznej publikacją, zajmującą się metodą pracy z grupą określaną mianem pedagogiki przeżyć.

Pedagogika przeżyć to metoda, której celem jest nabycie i rozwinięcie w danej grupie istotnych kompetencji dla rozwoju osobistego. Nauczyciel - przewodnik używa do tego właściwych dla siebie i grupy środków i metod. Są to między innymi eksperymenty, gry, zabawy. Dzięki tej formie nauki w grupie rozwijane są umiejętności społeczne, takiej jak: współpraca, komunikacja, strategie potrzebne do analizowania i rozwiązywania określonego problemu. Metoda ta zrodziła się na początku XX wieku w Niemczech. Za prekursora pedagogiki przeżyć uważa się Kurta Hahna. Po drugiej Wojnie Światowej ten sposób pracy z dziećmi został przyjętyna Wyspach Brytyjskich, a następnie zwrócił uwagę reszty świata.

Metoda pedagogiki przeżyć łączy sprawdzone doświadczenia pedagogiczne z różnych źródeł, jak również czerpie z dorobku nauk społecznych, filozofii, psychologii.

Pedagogika przeżyć to, według autora wyjątkowy sposób uczenia młodych ludzi poza murami szkoły, w ruchu, gdzie człowiek może być i czuć się wolny, niczym nie skrępowany, otwarty. Pedagogika przeżyć jest odejściem od nauki w samotności na rzecz swobodnej pracy w grupie opartej na doświadczeniu, odczuciach.

Niniejsza publikacja stanowi ważny wkład w rozwój pedagogiki przeżyć, metodzie znanej również pod nazwą edukacji przygodowej.

Książka Rafała Ryszki jest dobrze wyważonym połączeniem wiedzy teoretycznej i praktyczniej. Licząca 180 stron książka składa się z jedenastu rozdziałów, które autor poleca czytelnikom, pragnącym poszerzać swoją wiedzę o metodzie pedagogiki przeżyć.

Przedmowa zawiera zabawne porównanie nauki do przepisu kulinarnego. Autor zestawia grupę ludzi dorosłych bądź dzieci z innymi składnikami, takimi jak dobra zabawa, przygoda, sens, ryzyko czy jabłko i tworzy z tego potrawy. Każde przygotowywane danie jest starannie przemyślane, tworzone z finezją oraz nutą ”doświadczenia prowadzącego". Jest to niezwykła przedmowa, która jednoznacznie pokazuje czytelnikowi, że trzyma on w rękach książkę niezwykłą, która może okazać się nie tylko lekturą przydatna, ale również przyjemną.

We wstępie autor zaznacza, że w jego publikacji czytelnik nie odnajdzie gotowych przepisów na ciekawą pracę w grupie z dziećmi bądź dorosłymi. Jedyne czego może się spodziewać, to cennych porad, jak pracować z grupą oraz w jaki sposób wykorzystywać potencjał grupy. Zawartość tej książki to spis przydatnych porad, technik, ale również uwag w jaki sposób postępować z grupą by obserwować postępy, zamierzone zmiany.

W rozdziale pierwszym Pedagogika i zabawa czytelnik zapoznaje się z walorami zabawy, która jest nieodłącznym elementem ludzkiego istnienia. Ryszka przypomina, że człowiek rozwija się w grupie i poprzez grupę, a dzięki zabawie zdobywa wiedzę przez własne doświadczenie. Pedagogika zabawy docenia możliwość uczenia się nie tylko za pomocą umysłu, lecz również przez emocje, zmysły, uczucia.

Rozdział drugi Czym jest grupa i jak pracuje odnosi się do zagadnień istoty człowieka jako jednego z elementów większej całości - społeczeństwa. Autor omawia stosunki międzyludzkie, przybliża postacie XIX-wiecznych filozofów, Francuza Émile Durkheim (1858–1917) oraz Niemieca Ferdinand Tönnies (1855–1936) - badaczy, którzy analizowali więzi społeczne oraz stosunki w nich panujące by odnaleźć zachodzące prawidłowości. Praca tych badaczy i ich następców przyczyniła się do współczesnej wiedzy dotyczącej relacji międzyludzkich. Autor przedstawiając ogólne cechy grupy zaznacza, że w pedagogice przeżyć bazuje się na dobrowolności przynależności do danej grupy. Dziecko, które zaczyna się rozwijać w grupie społecznej, rozpoczyna swoje relacje od małej ilość osób otaczających go. Są to rodzice, inne dzieci towarzyszące podczas zabawy. Z czasem grupy rówieśnicze, czyli towarzysze zabawy przeradzają się w grupy, w których człowiek pragnie wyrażać i wymieniać swoje poglądy, zaspokajać i rozwijać swoje zainteresowania. Autor pokazuje jaką wartość mają małe grupy, zorganizowane na zasadzie równości, przyjaźni. Więź pomiędzy członkami takiej grupy jest silna, a poszczególne osoby potrafią mieć na siebie wzajemny wpływ. W procesie socjalizacji grupy otwarte, nieformalne odgrywają bardzo ważną rolę. Dają jednostkom poczucie własnej wartości i przydatności, jak również akceptacji, zdobywania nowych doświadczeń i uczenia się. Grupa nieformalna, zwłaszcza rówieśnicza może pełnić funkcję wychowawczą i jest częścią naturalnego procesu uczenia oraz uspołeczniania dzieci i młodzieży. Grupa to żywy, dynamiczny organizm. Pojedyncze osoby wnoszą do grupy różne przydatne cechy, takie jak kompetentność, wiedza, organizacja, uczciwość, itp. Cechy te są w danej grupie wykorzystywane, przekazywane i wpływają na rozwój uczestników grupy.

W rozdziale trzecim Geneza pedagogiki przeżyć autor przybliża czytelnikowi historię nurtu edukacji przygodowej zapoznając go z ideowymi ojcami tej metody pracy z ludźmi. Należeli do nich: Jean-Jacques Rousseau (1712–1778), Henry David Thoreau (1817–1862), Sir Robert Stephenson Smyth Baden-Powell (1857–1941). Autor prezentuje również postać Kurta Martina Hahna (1886–1974) bezpośredniego ideologa i twórcę metody pedagogiki przeżyć. Kurt Hahn ułożył w 1930 roku dla swojej szkoły w Salem kilka zasad, „filarów”, na których stała cała jego pedagogiczna koncepcja. W niniejszej publikacji autor zaprezentował te zasady i omówił każdą z osobna.

W czwartym rozdziale Uczyć się przez doświadczenie autor zastanawia się jak efektywnie przekazywać wiedzę. Badacz przyjmuje w swych rozważaniach założenie, że nauka bierze swój chronologiczny początek w doświadczeniu, w aktywnym i spontanicznym działaniu ludzi. Efektywnie można się uczyć, gdy temu procesowi towarzyszy czynne zaangażowanie i poświęcenie. Na tej podstawie człowiek dokonuje analizy i krytycznej refleksji swojego doświadczenia. Dzięki temu uzyskuje on nowe informacje i wiedzę o rzeczywistości. Autor omawiając cykl uczenia się prezentuje trzy dominujące, teoretyczne modele tego zjawiska: Cykl Kobla, Łańcuch pedagogiki przeżyć Wernera Michla, spiralę experiential education Laury Joplin.

Rozdział piąty Podstawowe założenia pedagogiki przeżyć zawiera wyjaśnienia i koncepcje omawianego nurtu wychowania. Autor zapisał, że pedagogika przeżyć to metoda pracy grupowej w terenie oparta na działaniu, które poprzez swoją wspólnotowość i aktywny udział członków grupy służy rozwijaniu kompetencji społecznych, intelektualnych, emocjonalnych i fizycznych jej uczestników. Pedagogika przeżyć jest zorientowana na działanie, uczenie się przez działanie polegające na aktywnym i osobistym wysiłku oraz zaangażowaniu. Nauka przebiega we wspólnocie i przez wspólnotę, a każdy uczestnik ma w niej swoje miejsce i znaczenie. Dzięki wspólnocie nauka pozwala efektywnie rozwijać kluczowe kompetencje społeczne, takie jak: współpraca, komunikacja, umiejętność rozwiązywania konfliktów, itp. W metodzie tej pozwala się grupie na własną inicjatywę w działaniu, dzięki której uczniowie wyrabiają w sobie odpowiedzialność za swoje decyzje i postępowanie. Zajęcie metodą pedagogiki przeżyć prowadzi się stosując różnorodne formy oraz środki, co pozwala optymalnie i twórczo zaaranżować planowe zdarzenie. Typowymi technikami pracy w pedagogice przeżyć są grupowe aktywności w terenie, np. wycieczki. Autor wielokrotnie zaznacza, że natura jest centralnym punktem w metodzie pedagogiki przeżyć. Praca metodą pedagogiki przeżyć daje większe możliwość nabywania przez uczestników umiejętność wykorzystywania zdobytej wiedzy w realnym życiu.

Optymalne warunki do przebiegu procesu pedagogiki przeżyć to tytuł szóstego rozdziału książki. Autor w pierwszych słowach tego rozdziału zaznacza, że nie każde grupowe działanie jest wychowawczo skuteczne. By zrealizować cele edukacyjne autor wymienił i omówił kilka istotnych wymagań. Do tych wymagań należy: rodzaj więzi, komfort pracy, wielkość grupy. zespół prowadzącego, czas, miejsce, rekwizyty. Nie mniej autor zwrócił uwagę, że istnieją czynniki spontaniczne i przypadkowe, które z trudem można wcześniej zaplanować. Zalicza do nich: zachodzące interakcje, oddziaływanie otoczenia czy nieoczekiwane przeżycia uczestników.

W rozdział siódmym Przebieg projektu edukacyjnego autor opisuje proces uczenia się w metodzie pedagogiki przeżyć, jako przebieg pewnych ustalonych działań. Te działanie edukacyjne podzielił na cztery następujące po sobie fazy: faza planowania, faza prezentacji, faza realizacji, faza refleksji. Każde działanie, projekt należy według autora formalnie i nieformalnie zakończyć. Jest to tak zwana ewaluacja. Może być przeprowadzona w formie ankiety bądź jako gra lub zabawa.

Rafał Ryszka ósmy rozdział Prowadzący poświęcił roli organizatora działań w pedagogice przeżyć. Autor w rozważaniach zaznacza, że prowadzący (trener, nauczyciel), jest towarzyszem grupy a nie narzucającym swoje zdanie liderem. Jest on po to, by stwarzać możliwości i warunki do prawidłowej realizacji działań. Według pisarza dobry trener to taki, którego charakteryzuje odpowiedzialność oraz wrażliwość na wartości, towarzyszy uczestnikom we wszystkich ich wysiłkach i staraniach, zapewnia im poczucie bezpieczeństwa, ma doświadczenia w działaniu z grupą, posiada odpowiednią wiedzę i kompetencje oraz potrafi stwarzać pozytywną atmosferę pracy i współpracy. W trakcie przebiegu działań edukacyjnych nauczyciel powinien być animatorem, obserwatorem i moderatorem, a na każdych etapach swojej działalności warto by był autentyczny i otwarty na nowe doświadczenia.

Typowe techniki pedagogiki przeżyć to tytuł dziewiątego rozdziału publikacji Rafała Ryszki. Autor prezentuje wybrane techniki, które dostarczają emocji i mają charakter edukacyjny. Dzięki zaproponowanym technikom można kształtować indywidualne cechy osób biorących udział w działaniu, takie jak: silna wola, odwaga, zaradności, poświęcenie itp. Tematowi Gry i akcje interakcyjne został poświęcony oddzielny rozdział ponieważ, według autora gry i zabawy to szczególne zajęcie często i chętnie wykorzystywane w pedagogice przeżyć. Autor przedstawia dwie podstawowe funkcje psychologiczne zabawy według niemieckiego pedagoga i teoretyka zabawy Karla Groosa, obszernie opisuje cele gier interakcyjnych według Kurta Hahna oraz podaje przykłady gier, które warto wykorzystać w pracy z grupą. Czytelnik odnajdzie w publikacji pewne inspiracje i pomysły do praktycznego wykorzystania typowych gier i akcji. Podane w książce przykłady gier są klarownie opisane i w taki sposób zaprezentowane, że można je uzupełnić, modelować, zmieniać w zależności od potrzeb i wyobraźni.

Typowe formy, w których wykorzystuje się pedagogikę przeżyć to ostatni rozdział, w którym autor prezentuje kilkanaście możliwych obszarów wykorzystywania metody uczenie się przez zaaranżowane doświadczenie w pracy z grupą.

Ostatnia część książki Posłowie, toprzetłumaczony przez autora artykuł Prof. Dr. Michael Jagenlauf dotyczący rozwoju i popularności pedagogiki przeżyć w Europie. Artykuł zawiera interesujące spostrzeżenia, wyjaśnienia terminologiczne, fachowe informacje, które dla czytelnika mogą być podsumowaniem lektury.

Książka Rafała Ryszki to publikacja, która może przyczynić się do zainteresowania pedagogiką przeżyć, niezwykłą metodą pracy grupowej oraz zainspirować do twórczego jej wykorzystania w wielu obszarach pedagogiki. Można polecić ją każdemu pedagogowi i wszystkim osobom czynnym wychowawczo, którzy pragną w ciekawy, przyjemny sposób wpływać na rozwój i edukację człowieka.

 Adam Dutkowski ["Edukacja Otwarta", numer 2/2016]